علل بدرفتاری کودکان و راه‌های مقابله با آن از نظر روان‌پزشکان کودک
یکی از مشکلات والدین در تربیت کودکان وقتی پیش می‌آید که کودک به علل گوناگونی دچار اختلالات خلقی می‌شود. اغلب والدین نمی‌دانند دلیل این بدرفتاری‌ها و کج‌خلقی‌ها چیست و گاهی واکنش‌های تندی را در پاسخ به این رفتارها نشان می‌دهند که باعث تشدید آن رفتار می‌شود؛ غافل از این‌که به گفته روان‌شناسان کودک، اگر این اختلالات خلقی، ژنتیکی نباشد، معمولاً ریشه در رفتار نادرست والدین دارد.
کودکان آمیزه‌ای از رفتار بزرگ‌ترها و محیط زندگی خود هستند و نباید آنها را به دلیل رفتارهای بد سرزنش کرد. روان‌شناسان بر این باورند که در مرحله اول باید به اصلاح رفتار والدین در قبال کودکان پرداخت و پس از ارایه آموزش‌ها ومهارت‌های لازم به آنها، مشخص کرد که علت اختلالات خلقی در کودک چیست تا با کنترل شرایطی که بدرفتاری را تشدید می‌کند شروع به شخصیت‌سازی در کودکان کرد.
دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان، درباره علل بدرفتاری کودکان می‌گوید: «در مقابله با کودکان بدرفتار، والدین به هیچ وجه نباید رفتار نامناسبی از خود نشان دهند؛ مثلابددهنی کودکان یکی از مشکلات والدین است که در بسیاری از موارد، خود والدین در بروز آن نقش دارند و کودکان صرفاً از روی تقلید این الفاظ را به کار می‌برند. بعضی واکنش‌های غلط والدین نیز باعث تقویت رفتارهای نادرست کودک می‌شود؛ مثلا لبخند زدن اتفاقی به حرف زشتی که یک کودک دوسه ساله می‌زند و یا پاسخ مثبت دادن به خواسته‌های کودک وقتی که از داد و فریاد و بددهنی برای رسیدن به خواسته‌اش استفاده می‌کند. به این‌ ترتیب، این مشکلات رفتاری در کودک نهادینه می‌شود و او یاد می‌گیرد تا با داد و فریاد و بددهنی به خواسته‌اش برسد.»
دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان، نیز بر این باور است که یکی از مهم‌ترین اصول در تعلیم فرزندان ارایه یک الگوی صحیح و سالم است. در واقع بچه‌ها از بزرگ‌ترها یاد می‌گیرند چگونه رفتار کنند و زمانی که ببینند والدین با یکدیگر به درستی و با محبت حرف می‌زنند، رفتارهای مناسب اجتماعی را یاد می‌گیرند و کمتر رفتارهای ناهنجار از خود بروز می‌دهند. رسانه‌ها نیز با آنچه تولید می‌کنند، کودک را در برابر فرهنگ خاصی قرار می‌دهند. کودکان در حالت کلی و از نظر روانی تمایل دارند اطرافیان را خشنود نگه دارند و اگر رفتار بدی نشان می‌دهند باید به دنبال علت آن بود که در برخی موارد کودک‌آزاری و تهدید عامل این رفتار است و بدرفتاری، پاسخی به این ریشه‌ها است.
دکتر خوشابی می‌گوید: «سرزنش و انتقادهای مکرر عامل مهمی‌ در تشدید رفتارهای بد در کودکان است. کودکانی که مرتباً رفتار آنها مورد نکوهش قرار می‌گیرد و رفتارهای مثبت‌شان تشویق نمی‌شود، بدرفتار می‌شوند. در برنامه‌های رفتاری همواره تشویق مورد تأکید است و در صورتی که تشویق موثر نبود، تنبیه به صورت محرومیت از برخی مسایل در نظر گرفته می‌شود و درباره این محرومیت نیز باید از پیش به کودک هشدار داده شود. ضرورت دارد تا به تفاوت‌های فردی کودکان توجه شود و هر کودکی در جایگاه خودش تشویق شود.»

شیوه مقابله با بدرفتاری در کودکان
کودکان از بدو تولد، بی‌تربیت یا گستاخ و زورگو و خودخواه نیستند. این خصوصیات رفتاری، اکتسابی‌اند زیرا کودکان حس می‌کنند با بروز این حرکات به آنچه می‌خواهند می‌رسند، مگر اینکه به موقع مداخله کرده و به کودک نشان دهید که این رفتارهای عجیب و غریب، فایده‌ای ندارد و تنها باعث بدتر شدن شرایط می‌شود.
قاطعانه بگویید «نمی‌خرم»؛ بدون احساس گناه!
با گفتن کلمه «نمی‌خرم» به کودک‌تان احساس گناه نکنید. مشاجره‌های بین والدین و فرزندان معمولاً خوشایند نیست و ممکن است بارها پیش آمده باشد که فرزندتان از تصمیم‌گیری شما خوشش نیامده است. در تعطیلات و جشن تولدها، از کودکتان بخواهید فهرستی از آنچه را که دوست دارد تهیه کرده و آن چیزهایی را که بیشتر دوست دارد در اولویت قرار دهد. خردسالان را تشویق کنید آن چیزی را که دوست دارند با نقاشی برایتان بکشند.
توصیه دیگر این است که موقع پخش پیام‌های بازرگانی، تلویزیون را خاموش کنید. تحقیقات نشان داده است که هر چه کودکان کمتر پیام‌های بازرگانی تلویزیون را ببینند کمتر برای خرید چیزهای جدید بهانه‌گیری می‌کنند. به کودک خودتان یاد بدهید آنچه دارد را به دیگران نیز ببخشد. می‌توانید گهگاه از او بخواهید و به او بیاموزید که بخشی از هزینه‌هایی را که برای خرید لوازم مورد نیاز او کنار گذشته‌اید با کمال رضایت به یک موسسه خیریه ببخشد.
ناسزا گفتن را ممنوع کنید!
به زبان آوردن کلمات ناپسند و غیرمجاز را برای کودک ممنوع کنید. این قانون را برای او شرح دهید: «وقتی از چیزی مطمئن نیستی، آن را به زبان نیاور.»
هر زمان که فرزندتان ناسزایی را به زبان آورد، بلافاصله آن را به فهرست کلمات غیرمجاز او اضافه کنید. توضیح دهید که چرا ناسزاگویی، کاری زشت و غیرقابل قبول است و بسیاری از مردم به زبان آوردن این کلمات را نادرست می‌دانند. کلمه مورد قبول را جانشین آن کنید. کلمات خنده‌داری را که اصلا ناخوشایند نیستند، انتخاب کنید تا به جای کلمات نامناسب استفاده شود و یا اینکه فرزندتان خودش از کلماتی استفاده کند که بار منفی ندارد؛ مثلا «بی‌ادب» را می‌‌توانید جایگزین ناسزایی کنید که کودک‌تان به زبان می‌آورد. وقتی که فرزند خردسال‌تان برای اولین بار کلمه نادرستی را تلفظ کرد، به او بگویید: «در خانواده ما از این کلمات استفاده نمی شود» و به کودکان بزرگ‌تر گوشزد نمایید که «شما به خوبی با قوانین این خانه آشنایی دارید» و یا «دیگر نمی خواهم این کلمه را از تو بشنوم.»
مقابله با سرپیچی و نافرمانی
توضیح دهید که از او چه انتظاراتی دارید. قاطعانه به او بگویید: «وقتی دارم با تو جدی صحبت می‌کنم، حواست را جمع کن.» همچنین می‌توانید بگویید: «اگر واقعاً دلیل خوبی برای انجام ندادن کاری داری می‌توانی با لحن مودبانه‌ای آن را به من بگویی.» هر گاه او با شما بحث می‌کند، خواسته خود را کلمه به کلمه برای او تکرار کنید. به طور مثال بگویید: «شام ساعت 7 حاضر است، باید دقیقاً در همان ساعت سرشام حاضر شوی.» به او حق انتخاب بدهید تا کمی آزادی عمل داشته باشد. از او بپرسید: «هنوز بعضی کارهایت را انجام نداده‌ای؛ آیا مایلی آنها را الان انجام دهی یا بعد از شام؟» گاهی اوقات هم با او کنار بیایید؛ مثلا بگویید: «الان وقت انجام تکالیفت است ولی تو داری بازی می‌کنی. بهتر نیست بازی‌ات را تا نیم ساعت دیگر تمام کنی و پس از آن به تکالیفت برسی؟» با او اتمام حجت کنید و توضیح دهید که اگر آنچه را که شما از او می‌خواهید انجام ندهد، باید منتظر عکس‌العمل شما و نتیجه عمل خود باشد.